 |
| Các nghệ sĩ Syria đang vẽ một bức tranh tường miêu tả nhà lãnh đạo Wagner Yevgeny Prigozhin vào năm 2023. Ảnh: Omar Haj Kadour/Agence France-Presse — Getty Images |
Khi quân đội Nga tràn vào Ukraine hồi tháng 2 năm 2022, giới lãnh đạo Điện Kremlin tin rằng Kyiv sẽ nhanh chóng sụp đổ. Họ không chuẩn bị cho một cuộc chiến kéo dài, càng không hình dung được cái giá phải trả bằng máu, tài lực và sự rạn nứt trong lòng xã hội. Nhưng khi lực lượng Ukraine kiên cường chống trả, nước Nga hiểu rằng họ cần một công cụ chiến lược khác – không chính quy, khó truy vết và có thể tàn bạo không giới hạn.
Công cụ đó mang tên Wagner – một đội quân lính đánh thuê tư nhân do Yevgeny Prigozhin điều hành. Từng là kẻ buôn xúc xích sau thời kỳ Liên Xô sụp đổ, rồi trở thành ông trùm cung cấp suất ăn cho giới tinh hoa Kremlin, Prigozhin đã xây dựng Wagner thành “cánh tay vũ lực ngầm” của Putin, chuyên phụ trách những nhiệm vụ bẩn mà quân đội chính quy không tiện ra mặt – từ Syria, Libya đến Trung Phi, Mali và sau này là chính Ukraine.
Đội quân không quốc tịch, không luật lệ
Trong cuốn sách “Death Is Our Business” (Cái chết là nghề của chúng tôi), nhà báo John Lechner miêu tả hành trình Wagner từ lực lượng đột kích vùng Donbas đến thế lực toàn cầu. Sau khi Nga gặp khó ở Ukraine, Wagner đã điều động 50.000 lính, phần lớn tuyển từ các nhà tù – những người chỉ cần đổi sáu tháng nơi chiến trường lấy một cơ hội ân xá. Nhưng trên thực địa, họ bị đối xử như “thịt nướng sống” – bị đẩy lên tuyến đầu như mồi nhử cho pháo binh Ukraine.
Wagner nổi danh với biểu tượng chiếc búa tạ – không chỉ là dấu hiệu sức mạnh mà còn là công cụ trừng phạt. Trong các chiến dịch ở Syria và châu Phi, nhóm này từng quay video xử tử tù binh bằng chính chiếc búa của mình. Khi có lính đào ngũ, Wagner không bắn mà dùng búa – một thứ thông điệp khủng bố có sức lan truyền gấp trăm lần súng đạn.
Sự nổi lên và sụp đổ của Prigozhin
Cuốn “Putin’s Sledgehammer” của Candace Rondeaux – chuyên gia về quan hệ quốc tế – lại khắc họa Prigozhin từ góc nhìn lịch sử: từ tên côn đồ từng bóp cổ gái điếm thời hậu Xô viết, hắn leo dần lên đỉnh quyền lực nhờ những bữa tiệc xa hoa dành cho các tổng thống, trong đó có cả George W. Bush.
Sự kết hợp giữa Prigozhin và Dmitri Utkin – một cựu sĩ quan tình báo quân đội, đồng thời là kẻ mang hình xăm chữ SS của Đức quốc xã – là mảnh ghép hoàn hảo cho tham vọng của Điện Kremlin: xây dựng một lực lượng đánh thuê có thể hoạt động mà không cần quốc kỳ, không bị quy trách nhiệm, nhưng luôn phục vụ lợi ích chiến lược của Moscow.
Khi Prigozhin trở nên quá nổi tiếng tại chiến trường Bakhmut, giới tướng lĩnh Nga bắt đầu lo sợ hắn vượt ngoài tầm kiểm soát. Đỉnh điểm là cuộc đảo chính chớp nhoáng mà Wagner hướng về Moscow giữa năm 2023. Vụ việc kết thúc bằng một thỏa thuận "đình chiến nội bộ", nhưng hai tháng sau, chiếc phi cơ riêng của Prigozhin nổ tung trên bầu trời nước Nga. Tín hiệu rất rõ ràng: Khi hết giá trị sử dụng, cả những kẻ thân tín nhất cũng không được tha.
Wagner ở châu Phi – Đế chế hậu thuộc địa kiểu mới
Sau khi hỗ trợ lực lượng Assad tại Syria, Wagner mở rộng sang châu Phi, đặc biệt là Cộng hòa Trung Phi, Sudan và Mali. Dưới cái mác “bảo vệ tài nguyên, chống khủng bố”, họ thực chất kiểm soát mỏ vàng, khai thác khoáng sản và đàn áp phe đối lập địa phương.
Một trong các nhân vật đầu não của Wagner, Dmitri Syty, kể lại rằng ngay cả lời nói nửa đùa của cựu Tổng thống Pháp François Hollande – “cứ nhờ Nga dẹp loạn” – cũng được họ dùng làm công cụ tuyên truyền để lấy lòng các nhà lãnh đạo châu Phi. Từ đó, Nga lặng lẽ thay thế vai trò thực dân cũ, nhưng không hề cải thiện cuộc sống người dân – chỉ đơn giản là thay đổi kẻ bóc lột.
Năm 2022, Wagner bị cáo buộc sát hại hàng trăm thường dân tại Mali và tham gia nhiều vụ thảm sát quy mô lớn tại Trung Phi. “Hành vi của họ chẳng khác gì những nhóm phiến quân bị họ thay thế,” Lechner viết. Một nhà hoạt động địa phương thì thì thầm với ông: “Nga cũng chẳng khác Pháp ngày xưa là bao.”
Bài học cho phương Tây và vai trò của doanh nhân toàn cầu
Cả hai cuốn sách đều đặt ra câu hỏi lớn: Phương Tây đã làm gì để đối phó với một lực lượng đánh thuê mang tư tưởng đế quốc và sẵn sàng gây chiến ở mọi nơi có tiền? Theo Rondeaux, châu Âu và Mỹ “hoàn toàn không có chiến lược” để kiềm chế tầm ảnh hưởng của Nga tại châu Phi.
Lechner thậm chí chỉ trích mạnh hơn: Dù Nga gây ra vô vàn thảm họa, nhưng EU vẫn đều đặn chuyển cho Moscow 1 tỷ USD mỗi tháng để mua dầu và khí đốt. “Lợi nhuận Wagner kiếm được từ châu Phi chẳng thấm vào đâu so với con số đó,” ông viết.
Ở một chiều khác, các đội quân đánh thuê không chỉ là sản phẩm riêng của Putin. Lechner nhấn mạnh: “Thế giới này đầy rẫy những Prigozhin.” Từ Congo tới Yemen, lính đánh thuê đang trở thành một công cụ thời hiện đại – rẻ, nhanh, ít trách nhiệm pháp lý, nhưng cực kỳ hiệu quả với các chính phủ yếu kém hoặc chuyên chế.
Sau Wagner là gì? Một thế giới mới của bóng tối chiến tranh
Sau cái chết của Prigozhin, Nga không giải tán Wagner mà chỉ thay lớp lãnh đạo, đưa tổ chức này vào vòng kiểm soát chặt chẽ hơn của tình báo quân đội. Tại Ukraine, các tù nhân vẫn tiếp tục được đưa ra mặt trận. Chính quyền Nga vẫn giữ kín số thương vong. Và dù Tổng thống Trump từng hứa sẽ kết thúc chiến tranh nếu tái đắc cử, cỗ máy Wagner vẫn sẽ tiếp tục vận hành tại châu Phi – âm thầm, tàn bạo và mang lợi ích về cho Moscow.
Dù Prigozhin không còn sống để cầm chiếc búa tạ, cái bóng của ông ta vẫn bao trùm nhiều điểm nóng trên bản đồ toàn cầu. Và đối với giới kinh doanh, đầu tư và hoạch định chiến lược, hiểu được cơ chế hoạt động của những “đội quân bóng tối” này chính là bước đầu để nhận diện rủi ro và cơ hội trong một thế giới ngày càng phi quy tắc.
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment