Một luận đề táo bạo
Ngay từ tiêu đề, Peter Brannen – nhà báo khoa học từng đoạt nhiều giải thưởng nêu rõ luận điểm trung tâm trong cuốn sách mới The Story of CO2 Is the Story of Everything: câu chuyện về CO2 chính là câu chuyện của tất cả. Nghe qua tưởng chừng phóng đại, nhưng theo Brannen, đó không chỉ là một phép ẩn dụ mà là một thực tế khoa học và lịch sử.
Cuốn sách mở đầu từ khởi nguyên của sự sống, nối dài qua sự trỗi dậy của nền văn minh loài người, công nghệ hiện đại và cả những vấn đề nóng bỏng của biến đổi khí hậu ngày nay. Từng trang viết cho thấy dường như mọi thứ, từ tiến hóa, tiền sử loài người, chiến tranh, sự trỗi dậy của Công ty Đông Ấn Hà Lan, đến vụ tấn công Trân Châu Cảng hay thời kỳ Reagan và Thatcher, đều gắn bó mật thiết với CO2.
CO2 và năng lượng: sự kết nối không thể tách rời
Một trong những điểm nổi bật của tác phẩm là cách Brannen phân tích mối quan hệ giữa CO2 và năng lượng. Ông chỉ ra phần lớn năng lượng con người tiếp cận được đều bắt nguồn từ Mặt Trời. Thông qua quang hợp, thực vật biến ánh sáng mặt trời thành năng lượng hóa học, và CO2 đóng vai trò thiết yếu trong quá trình này.
Năng lượng ấy được chuyền dần qua chuỗi thức ăn, cuối cùng thoát ra ngoài dưới dạng nhiệt thải. Điều kỳ diệu là một phần carbon thay vì bị tiêu thụ hết lại được chôn vùi qua hàng triệu năm – những khối trầm tích plankton, thực vật đầm lầy hóa thạch – và trở thành nhiên liệu hóa thạch. Brannen gọi đó là “ánh sáng mặt trời hóa thạch”, nguồn năng lượng dự trữ khổng lồ của hành tinh.
Ông ví trữ lượng carbon này như một chiếc “tụ điện” khổng lồ do địa chất nạp sẵn. Con người hiện nay đang xả nguồn năng lượng ấy ra quy mô toàn cầu. Nhưng lịch sử địa chất cho thấy Trái Đất từng nhiều lần tự “xả điện” tương tự, và kết cục không hề tốt đẹp.
Khoa học xen lẫn sự ngạc nhiên
Brannen từng viết về các cuộc đại tuyệt chủng trong cuốn The Ends of the World (2017). Ở tác phẩm mới, ông tiếp tục khai thác góc nhìn địa chất nhưng với giọng văn say mê, thường xuyên chen vào những câu cảm thán đầy ngạc nhiên. Ngay cả khi bàn về những viễn cảnh đáng lo ngại của tương lai, ông vẫn truyền tải sự hứng thú với hành trình xuyên suốt “thời gian sâu”.
Văn phong Brannen sinh động và dí dỏm. Những hình ảnh như “Nga bắt tay thịt chắc với Alaska” cho thấy ông tận hưởng việc chơi đùa cùng ngôn ngữ, dù bối cảnh là những vấn đề khẩn thiết. Điều này giúp người đọc cảm nhận rõ niềm đam mê khoa học lan tỏa qua từng câu chữ.
Giới hạn và tranh cãi
Dẫu vậy, sự hăng hái của Brannen đôi khi khiến ông “quá tay”. Có lúc ông dành nhiều trang để khẳng định một giả thuyết, chỉ để cuối cùng thừa nhận “mọi thứ vẫn còn tranh cãi”. Ví dụ rõ nét là khi bàn về nghịch lý Jevons – lý thuyết kinh tế thế kỷ 19 cho rằng cải thiện hiệu suất năng lượng lại dẫn đến tiêu thụ nhiều năng lượng hơn. Sau khi trình bày chi tiết, ông mới thú nhận tính đúng đắn của lý thuyết này vẫn bị tranh cãi dữ dội.
Tương tự, khi giải thích động cơ Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng, Brannen bỏ qua các lý giải chính trị thường thấy để nhấn mạnh yếu tố dầu mỏ, coi đó như một “chiến dịch bảo vệ” nhằm mở đường cướp bóc mỏ dầu Indonesia. Với nhiều độc giả, cách tiếp cận này có thể gây tranh cãi, nhưng xét ở tổng thể, nó phản ánh niềm tin sắt đá của tác giả CO2 là sợi chỉ đỏ xuyên suốt lịch sử nhân loại.
Tinh thần truyền cảm hứng
Nếu coi sự cực đoan trong luận điểm là điểm yếu, thì niềm say mê của Brannen chính là điểm mạnh lớn nhất. Ông không ngần ngại bày tỏ quan điểm về những loài động vật cổ đại xấu xí, những loài côn trùng khổng lồ thời Carboniferous “khiến việc tồn tại trở nên kinh hoàng”. Chính sự nhiệt tình này làm cho cuốn sách trở nên cuốn hút và đầy sức sống.
Điều quan trọng hơn, đằng sau những lập luận về CO2 là một thông điệp sâu sắc: lịch sử tự nhiên và lịch sử con người vốn không thể tách rời. Dù loài người có xu hướng tự đặt mình ra ngoài tự nhiên, Brannen khẳng định chúng ta vẫn chỉ là một hiện tượng tự nhiên trong dòng chảy của carbon và năng lượng.
Kết nối loài người với hành tinh
Thông điệp cuối cùng của The Story of CO2 Is the Story of Everything không chỉ dừng lại ở biến đổi khí hậu. Brannen nhấn mạnh chúng ta không phải “khối u” hay “chất độc” của Trái Đất, mà là một dạng biểu hiện của sự sống, một “hòn đảo trật tự” tạm thời hướng năng lượng vào sự hỗn loạn.
Câu chuyện về CO2, vì thế, chính là câu chuyện của sự sống và của toàn bộ thế giới. Nhận thức này vừa là gánh nặng vừa là phúc lành: con người không thể thoát khỏi toán học của carbon, không thể phớt lờ nguồn tài nguyên hữu hạn và tác động của mình. Nhưng đồng thời, chúng ta cũng không phải ngoại lệ trong tự nhiên, mà là một phần trong hành trình dài của hành tinh.
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment