Cơn sốt đỏ trên bầu trời
Mars luôn có sức hút đặc biệt trong trí tưởng tượng nhân loại. Từ nhân vật Marvin the Martian của Looney Tunes, cho đến khẩu hiệu “đàn ông đến từ sao Hỏa” trong văn hóa đại chúng, hình ảnh hành tinh đỏ đã ăn sâu vào đời sống xã hội. Ngày nay, Elon Musk – người giàu nhất hành tinh – nuôi tham vọng biến sao Hỏa thành thuộc địa mới, còn NASA sau hàng loạt robot và tàu thăm dò đang chuẩn bị cho sứ mệnh đưa con người đặt chân lên hành tinh băng giá ấy. Trong bối cảnh khát vọng không gian ấy, nhà báo khoa học David Baron cho ra đời cuốn sách ngắn gọn nhưng lấp lánh, The Martians, tái hiện nguồn gốc của niềm đam mê Mars từng bùng nổ hơn một thế kỷ trước.
Khác với tiểu thuyết giả tưởng The Martian nổi tiếng được dựng thành phim với Matt Damon, The Martians là câu chuyện có thật về nhóm các nhà thiên văn và những kẻ “ăn theo thiên văn” ở buổi giao thời thế kỷ 20, tin rằng họ đã phát hiện bằng chứng rõ ràng về sự sống ngoài Trái đất. Hào hứng ấy nhanh chóng lan tỏa trong xã hội Mỹ: hình ảnh người ngoài hành tinh xuất hiện trên quảng cáo xà phòng, rượu, bước vào sân khấu Broadway và cả trong các bữa tiệc thượng lưu. Ngay cả báo chí nghiêm túc như The New York Times hay The Wall Street Journal cũng từng đăng tải những suy đoán về sao Hỏa như thể đó là sự thật hiển nhiên.
Percival Lowell - nhà tài phiệt mộng mơ
Ngôi sao lớn nhất trong thiên hà nhân vật mà Baron khắc họa chính là Percival Lowell. Xuất thân từ gia tộc dệt may giàu có của New England, từng là phù rể trong lễ cưới Edith Wharton, Lowell gây ra tranh cãi dữ dội trong gia đình khi bỏ hôn ước với em dâu của chính trị gia trẻ tuổi Theodore Roosevelt. Từng sinh vào tháng Ba – “Mars” trong tiếng Pháp – ông hay tự đùa mình “nửa dòng máu sao Hỏa.”
Lowell là người đa cảm, lúc hưng phấn, lúc u sầu, có thể mắc rối loạn lưỡng cực. Sau khi say mê và viết nhiều tác phẩm đầy định kiến về các nền văn minh Viễn Đông, ông chuyển hướng lên bầu trời, vẽ vời, suy đoán và thuyết giảng không ngừng rằng sao Hỏa tồn tại một nền văn minh cổ xưa, thậm chí vượt trội về đạo đức. Lowell tiếp nối công trình của Giovanni Schiaparelli – nhà thiên văn người Ý bị mù màu, người từng quan sát thấy những đường song song trên sao Hỏa và gọi là canali (kênh rạch). Báo chí Anh-Mỹ dịch sai thành “canals” – kênh đào nhân tạo tạo tiền đề cho Lowell suy diễn ra ốc đảo, thảm thực vật và cư dân sao Hỏa mang làn da đồng cổ.
Cùng thời, Camille Flammarion – nhà trí thức Pháp nổi danh đến mức từng được một nữ bá tước hiến tặng… làn da để đóng bìa sách – còn hình dung ra cách con người có thể “nháy tín hiệu” cho hàng xóm ngoài vũ trụ. Tuy nhiều nhà khoa học dè bỉu đây chỉ là “vớ vẩn”, Baron nhận xét ngay cả giới hoài nghi cũng phải thừa nhận: nếu có thế giới nào khác ngoài Trái đất có sự sống, thì chính là hành tinh lấp lánh như giọt máu đỏ trên nền trời ấy.
Những nhân vật bên lề và huyền thoại truyền thông
Baron dẫn dắt người đọc gặp gỡ nhiều gương mặt từ lịch sử khoa học và văn chương. Nikola Tesla, nhà phát minh lập dị sống ở khách sạn Waldorf Astoria, tin rằng mình đã thu được tín hiệu điện từ sao Hỏa. HG Wells với tiểu thuyết The War of the Worlds năm 1897, kể về cuộc xâm lăng của người sao Hỏa xuống London, đã gieo nỗi ám ảnh tập thể kéo dài đến tận khi Orson Welles dựng lại trên sóng radio năm 1938.
Độc giả còn được làm quen với cặp vợ chồng David và Mabel Todd – những kẻ phiêu lưu vừa mê săn nhật thực, vừa thả khinh khí cầu, lại có mối quan hệ gắn bó với gia đình Emily Dickinson. Khi sang Chile chụp ảnh sao Hỏa, họ vẫn say sưa nhảy điệu cueca mừng Quốc khánh Mỹ. Số phận David sau này bi thảm: bị nhốt trong bệnh viện tâm thần nhưng vẫn kiên trì kêu gọi quân đội im lặng sóng radio mỗi khi sao Hỏa ở gần Trái đất, tin rằng đó là cơ hội liên lạc.
The Martians còn lục tìm vô số chi tiết thú vị từ kho báo chí cũ: Lowell cho chở phô mai Roquefort và cá mòi Pháp từ Los Angeles về đài quan sát ở Flagstaff, Arizona; cô em gái Amy thì sáng tác những vần thơ tự do kỳ quái; hay nhân vật hư cấu Mr. Skygack – một “người sao Hỏa” trong truyện tranh của AD Condo – được độc giả thời ấy yêu thích.
Giữa mê tín và chân lý
Dù chất chứa bao giai thoại hấp dẫn, cuốn sách của Baron không chỉ là trò giải trí hoài cổ. Ông đặt ra những câu hỏi lớn còn nguyên tính thời sự: việc mải mê nhìn lên vũ trụ có khiến chúng ta xao nhãng các vấn đề cấp bách trên Trái đất? Liệu khát vọng chinh phục không gian là biểu tượng cho trí tuệ hay chỉ phóng chiếu những ảo tưởng tập thể?
Baron kết lại bằng sự mơ hồ đặc trưng của kỷ nguyên ấy: “Trong cuộc chiến kéo dài mịt mù, thật khó phân biệt đâu là sự thật, đâu là hoang tưởng, ai là thiên tài và ai chỉ là kẻ mộng mơ.” Chính sự nhập nhằng này làm nên sức quyến rũ của The Martians. Cuốn sách cho thấy cách niềm tin, tham vọng và cả cái tôi có thể bóp méo ống kính khoa học, nhưng đồng thời cũng mở rộng trí tưởng tượng nhân loại.
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment