Hình tượng nghịch lý của một nữ nhà văn da màu
Trong thế giới văn học, Octavia E. Butler từ lâu được xem như nghịch lý của thể loại khoa học viễn tưởng. Bà trầm lặng nhưng hiện diện mãnh liệt, sống khép kín nhưng lại kết nối sâu sắc với những thế giới do chính mình kiến tạo. Một phụ nữ da màu, cao lớn, cực kỳ nhút nhát, lại chọn bước vào một lĩnh vực gần như do nam giới da trắng thống trị. Chính điều này dễ khiến công chúng ngộ nhận Butler là một ngoại lệ hiếm hoi. Tuy nhiên, cuốn tiểu sử mới của Susana M. Morris mang tên “Positive Obsession: The Life and Times of Octavia E. Butler” đã giúp xóa bỏ định kiến đó. Morris khẳng định Butler không chỉ là một cá nhân đơn lẻ mà còn là một ngọn hải đăng của thể loại, mang đến sự đồng cảm và thấu hiểu sâu sắc những cuộc đấu tranh của con người.
Dấu ấn tiên tri trong văn chương Butler
Một năm trước, tiểu thuyết “Parable of the Sower” của Butler phủ sóng khắp nơi, từ lớp học, câu lạc bộ sách đến các diễn đàn mạng xã hội. Xuất bản năm 1993 nhưng lấy bối cảnh năm 2024, tác phẩm này dự đoán chính xác một California chìm trong khủng hoảng khí hậu, bất bình đẳng kinh tế gia tăng, người nghèo dễ tổn thương hơn bao giờ hết và sự bất ổn xã hội bị khoét sâu bởi một nhân vật chính trị vừa lôi cuốn vừa hủy hoại. Sự tương đồng với hiện thực hôm nay khiến công chúng quay lại tìm đến Butler như một cách lý giải thế giới đang rạn nứt. Và giờ đây, với “Positive Obsession”, độc giả có cơ hội đi sâu vào cội nguồn hình thành giọng văn Butler: tuổi trẻ, kỷ luật thép, khát vọng vươn lên và niềm tin sắt đá vào sức mạnh biến đổi của văn chương.
Ý chí và kỷ luật của một cây bút đơn độc
Năm 1975, trước khi xuất bản cuốn đầu tay “Patternmaster”, Butler ghi vào nhật ký một lời khẳng định: “Tôi là một nhà văn ăn khách. Tôi viết những cuốn sách bán chạy và những truyện ngắn xuất sắc.” Đó chỉ là một trong vô số câu tự nhủ mà bà ghi chép suốt nhiều năm, thể hiện ý chí không lay chuyển để trở thành một nhà văn thành công, bất chấp mọi hoàn cảnh.
Morris, một giáo sư Anh văn với uy tín trong nghiên cứu văn học suy tưởng và vấn đề chủng tộc, đã phác họa rõ hành trình gian khổ đó. Butler viết trong cảnh nghèo túng, trong nỗi cô đơn triền miên, giữa những mất mát cá nhân. Bà dùng viết lách để tư duy, để lý giải nghịch lý: trí tuệ con người rực rỡ nhưng vẫn mù quáng chấp nhận trật tự áp bức. Bộ ba Xenogenesis của bà, kể về nhân loại sau thảm họa hạt nhân, bắt nguồn từ nỗi băn khoăn làm sao người ta có thể tin vào luận điệu của Ronald Reagan rằng chiến tranh hạt nhân có thể “giới hạn” và “chiến thắng.” Với Butler, khoa học viễn tưởng không chỉ là một thể loại mà còn là liều thuốc tinh thần, công cụ duy nhất đủ sức kiến tạo tư duy cấp tiến cần thiết để nhân loại tồn tại.
Phê phán đế quốc và sức mạnh của trí tưởng tượng
Một chủ đề nổi bật trong tiểu sử là phê phán dai dẳng của Butler đối với chủ nghĩa đế quốc Mỹ. Từ khung cảnh hoang tàn trong “Parable of the Sower”, đến những liên minh bất an giữa loài người và chủng tộc Oankali trong Xenogenesis, hay sự ràng buộc giữa lịch sử và quyền lực trong “Kindred”, Butler luôn chỉ ra cái giá của đế quốc: sự hủy hoại thân thể, hành tinh và nhân tính.
Morris khai thác từ hàng loạt ghi chú cá nhân và phỏng vấn, dựng nên chân dung một nhà văn vừa kỷ luật nghiêm ngặt vừa bị giằng xé bởi hoài nghi, bất ổn tài chính và sự ám ảnh với nghề viết. Đó là hình ảnh con người thật phía sau một biểu tượng huyền thoại.
Một lối tiếp cận giàu chiều sâu
Thay vì kể lại cuộc đời theo dòng thời gian, Morris chọn lối viết đan xen giữa tác phẩm và trải nghiệm cá nhân của Butler. Cách tiếp cận này biến văn chương Butler thành bản đồ dẫn lối khám phá đời bà. Qua sự kết hợp giữa phân tích văn bản và các dấu mốc cuộc đời, Morris thuyết phục người đọc rằng tiểu thuyết của Butler chính là chiếc gương phản chiếu trung thực nhất thế giới quan của bà.
Butler ý thức rõ việc mình không giống những gì xã hội hình dung về tương lai của khoa học viễn tưởng - từ những ngày đầu viết lách cho đến nhiều năm sau đó. Nhưng gần 20 năm kể từ khi bà qua đời, văn học giả tưởng ngày nay không thể thiếu bóng dáng Butler. Tiểu sử này xuất hiện đúng thời điểm, vừa gợi lại cho độc giả cũ sự lạnh lẽo của sự nhận diện, vừa mở đường cho độc giả mới khám phá trí tuệ sâu thẳm của Butler và những bản thiết kế cho một tương lai tự do hơn.
Lời kêu gọi vẫn còn vang vọng
“Positive Obsession” tái khẳng định lời hiệu triệu của Butler: hãy cùng nhau xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn. Morris chuyển tải thông điệp này bằng sự thấu đáo và rõ ràng cần thiết, giúp chúng ta nhìn thấy tầm nhìn bền bỉ của Butler với ánh mắt mới và quyết tâm được tiếp thêm sức mạnh. Đó không chỉ là một cuốn tiểu sử, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm và khả năng của trí tưởng tượng trong việc định hình tương lai nhân loại.
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment