 |
| Grand Blanc, Mich |
Cảm giác chung của một ký ức bị thiêu rụi
Tuần trước, một người đàn ông đã lái xe lao vào nhà thờ Mormon ở bang Michigan, nổ súng rồi phóng hỏa. Cả tòa nhà hóa thành tro tàn, chỉ còn lại nền gạch đen nhánh. Tôi chưa từng đặt chân vào chính ngôi nhà thờ đó, nhưng lại thấy quen thuộc đến lạ.
Tôi biết rõ cảm giác của những cuốn thánh ca bìa xanh lục. Tôi nhớ những chiếc ghế sofa cũ kỹ bọc vải hoa pastel, những bức tường phủ nỉ sần sùi từng khiến tôi trầy da khi chạy nhảy hồi bé. Tôi đã lớn lên trong Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giê-su Ky-tô. Dù giờ đây không còn thực hành đức tin ấy, hình ảnh nhà thờ cháy rụi vẫn khiến tôi thấy đau nhói và bất ngờ cảm nhận lại mối gắn bó tưởng đã mất.
Khoảnh khắc ấy, tôi nhận ra mình không đơn độc. Khi bản sắc tôn giáo bị đe dọa, con người thường phản ứng bằng cách bám chặt hơn vào niềm tin. Họ thấy gần gũi hơn với cộng đồng của mình và đôi khi, cũng trở nên khép kín hơn với người ngoài.
Sức mạnh của bản sắc tôn giáo
Hai vụ tấn công vào nơi thờ tự tuần trước đều có động cơ mang màu sắc tôn giáo. Ở Michigan, kẻ nổ súng mang thù hằn với người Mormon vì một cuộc chia tay cay đắng, theo bạn bè hắn kể lại với The New York Times. Ở Manchester, Anh, một người đàn ông gốc Syria tấn công giáo đường Do Thái đúng vào ngày lễ Yom Kippur. Thủ tướng Anh lên án đây là “một kẻ hèn hạ muốn làm hại người Do Thái chỉ vì họ là người Do Thái”.
Các nhà tâm lý học cho biết, những vụ bạo lực tôn giáo như vậy có thể để lại chấn thương tinh thần ngay cả với những người ở rất xa hiện trường. Khi một cộng đồng cảm thấy bị công kích, bản sắc tập thể của họ thường trở nên rắn rỏi hơn.
Michael Pasek, giáo sư tâm lý học tại Đại học Illinois Chicago, lý giải: “Khi đối mặt với hiểm họa bên ngoài, con người tự nhiên liên kết với những người giống mình để cùng tồn tại.” Nhiều nghiên cứu ở Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Hà Lan đã chỉ ra hiện tượng tương tự giữa các nhóm Hindu, Hồi giáo hay người Hồi giáo gốc Thổ Nhĩ Kỳ.
Không chỉ thế, con người còn có xu hướng trở nên mộ đạo hơn trong nghịch cảnh. Một nghiên cứu của Đại học Harvard ghi nhận, những người từng trải qua chiến tranh ở Uganda, Sierra Leone và Tajikistan thường tích cực tham gia các nghi lễ tôn giáo nhiều năm sau đó, hơn so với những người ít chịu ảnh hưởng từ xung đột.
Điều này cũng lý giải vì sao khoảng một phần ba người Israel nói rằng họ cảm thấy đức tin vào Thượng đế mạnh mẽ hơn kể từ vụ tấn công khủng bố của Hamas ngày 7/10/2023, theo khảo sát của Jerusalem Post. Nghiên cứu của Pew Research cũng cho thấy, số người Do Thái cầu nguyện hàng ngày tại Israel đã tăng khoảng 10% so với năm 2016.
Mặt tối của lòng sùng tín
Tôn giáo có thể là nguồn sức mạnh tinh thần và bệ đỡ cho những người đang tổn thương. Nhưng hiện tượng “bản sắc tôn giáo tăng cường” này cũng mang đến rủi ro. Một nghiên cứu về “mối đe dọa tôn giáo” cho thấy, khi cảm thấy bị tấn công, con người có xu hướng khép kín và mất lòng tin với những nhóm khác. Điều này có thể dẫn đến định kiến, phòng vệ cực đoan và kéo dài vòng xoáy trả đũa.
Truyền thông xã hội càng khiến cảm xúc này lan rộng. Dù sống ở London, tôi vẫn cảm thấy mình gắn bó lạ lùng với vụ tấn công ở Michigan chỉ qua vài dòng tin và hình ảnh. Jason Bruner, giáo sư nghiên cứu tôn giáo tại Đại học Bang Arizona, nhận xét: “Ngày nay, cảm nhận về cộng đồng và bản sắc đã toàn cầu hóa.”
Chính sự lan tỏa thông tin này khiến nhiều người cảm thấy bị “nạn nhân hóa” dù thực tế không hề ở trong nguy hiểm. Michael Pasek cảnh báo: “Khi các hành động bạo lực riêng lẻ được thêu dệt thành câu chuyện về sự bức hại, đó chính là lúc mọi thứ trở nên nguy hiểm.”
Vậy làm thế nào để cộng đồng tôn giáo củng cố tinh thần đoàn kết mà không nuôi dưỡng tâm lý nạn nhân tập thể? Làm thế nào để họ hướng ra ngoài bằng lòng cảm thông, thay vì co cụm trong phòng thủ?
Sức mạnh của lòng tha thứ
Tôi trăn trở về điều đó vào tối thứ Năm, khi dự lễ Yom Kippur và bữa ăn phá chay ở London, chỉ vài giờ sau vụ tấn công ở Manchester. Yom Kippur là ngày lễ linh thiêng nhất của người Do Thái - ngày để tha thứ và được tha thứ.
Trở về nhà, tôi đọc được câu chuyện về một tín đồ Mormon ở bang Utah. Khi nhìn thấy các trang gây quỹ cho nạn nhân vụ tấn công nhà thờ ở Michigan, người đàn ông này đã quyết định lập thêm một trang khác - dành cho vợ góa và đứa con nhỏ của chính kẻ nổ súng. Hành động ấy nhanh chóng thu hút hơn 300.000 USD quyên góp. Một minh chứng cảm động rằng niềm tin tôn giáo, nếu được dẫn dắt bởi lòng nhân ái, có thể hàn gắn cả những vết thương sâu nhất.
Những chuyển động của thế giới tôn giáo
Trong khi đó, trên thế giới, tôn giáo tiếp tục thay đổi theo những hướng bất ngờ. Giáo hội Anh vừa bổ nhiệm Sarah Mullally làm tổng giám mục mới - người phụ nữ đầu tiên nắm giữ vị trí này trong lịch sử hơn 1.400 năm của giáo hội.
Tại Vatican, Giáo hoàng Leo đưa ra bài phát biểu quan trọng về biến đổi khí hậu, kêu gọi tín đồ Công giáo tiếp tục nỗ lực giảm thiểu tình trạng ấm lên toàn cầu.
Ở Nepal, người dân đã lựa chọn một bé gái hai tuổi làm “nữ thần sống” - vị thần được cả người Hindu lẫn Phật tử tôn thờ. Cô bé sẽ sống trong đền thờ cho đến khi bước vào tuổi dậy thì.
Tại New York, nhà thờ Trinity ở Manhattan vừa khánh thành cây đàn organ mới với 8.041 ống, thay thế cho nhạc cụ cũ bị hư hại trong vụ khủng bố 11/9. Tiếng nhạc mới vang lên giữa lòng thành phố như một biểu tượng hồi sinh.
Tôn giáo trong các cuộc đối thoại hiện đại
Tôn giáo cũng đang xuất hiện nhiều hơn trong các cuộc thảo luận công khai. Trên podcast của The New York Times, nhà bình luận Ross Douthat hỏi nhà hoạt động Hasan Piker: “Anh tin vào điều gì?” Piker - người được mô tả là “một người cấp tiến trong hình thể của một người MAGA” trả lời anh tìm thấy ý nghĩa và hy vọng trong viễn cảnh cải cách chính trị.
Nhà báo Michelle Goldberg viết về việc Đảng Dân chủ nên học cách kết nối tôn giáo vào thông điệp của mình, nêu ví dụ về James Talarico - ứng viên Thượng viện bang Texas, trẻ tuổi, tài năng và công khai tín ngưỡng.
Thơ ca và tôn giáo: Sự hòa quyện của tinh thần
Một số độc giả của chuyên mục gửi thư hỏi xin giới thiệu thơ về tôn giáo. Nhà phê bình AO Scott của The Times đáp lại bằng một câu hỏi ngược: “Thế nào là một bài thơ tôn giáo? Hay đúng hơn, có bài thơ nào không mang hơi hướng tôn giáo?”
Thơ ca, theo ông, luôn hướng tới tinh thần: niềm tin và hoài nghi, phấn khích và kính sợ, hữu hạn và vĩnh hằng. Ngay cả những nhà thơ vô thần nhất cũng thường mượn ngôn ngữ Kinh Thánh để nói về nhân sinh. Đôi khi, một bài thơ có thể xem như lời cầu nguyện thế tục.
Ông lấy ví dụ bài Some Keep the Sabbath Going to Church (236) của Emily Dickinson. Nữ thi sĩ viết rằng bà thích “giữ ngày Sabbath ở nhà”, giữa thiên nhiên và tiếng chim hót. Với Dickinson, thiên nhiên chính là nhà nguyện, Trái Đất chính là thiên đường, còn ranh giới giữa sống và chết dường như tan biến.
Sống ở New England thế kỷ 19 - thời đại của những tư tưởng cấp tiến và tín ngưỡng nghiêm cẩn - Dickinson vẫn táo bạo biến bài thơ thành bản thánh ca mới. “Thay vì đánh chuông nhà thờ,” bà viết, “người quản lễ bé nhỏ của chúng ta hát lên.” Một lời tuyên ngôn ngọt ngào về tự do tinh thần.
Xu hướng và biểu tượng tâm linh mới
Thời trang và văn hóa đại chúng cũng đang tái khám phá tôn giáo theo cách riêng. Nhà thiết kế Gabriela Hearst vừa trình làng bộ sưu tập lấy cảm hứng từ bài tarot, với nữ diễn viên Laura Dern sải bước trên sàn diễn. Ở New York, lễ “ban phước cho muông thú” tại Nhà thờ St. John the Divine thu hút hàng nghìn người dắt vẹt, lạc đà, thậm chí rắn khổng lồ vào thánh đường.
Trên mạng xã hội, chính trị gia Zohran Mamdani đăng video về đối thoại giữa người Hồi giáo và Do Thái, còn Rainn Wilson - diễn viên nổi tiếng với vai Dwight trong The Office chia sẻ hành trình tìm kiếm tâm linh sau khi rời bỏ hào quang danh vọng.
Một phụ nữ Cơ Đốc phản đối lễ Halloween lại kêu gọi mọi người nhân dịp đó rao giảng Tin Mừng. Trong khi đó, một chàng trai đang gây bão trên mạng với loạt video hài, trong đó anh đóng vai Đức Mẹ Maria căn dặn người trông trẻ của Chúa Hài Đồng: “Chúng tôi sẽ trả công cho cô bằng phần rỗi linh hồn.”
Thậm chí, trên diễn đàn SubwayTakes, cư dân mạng đang tranh luận sôi nổi về… tôn giáo.
Hiện tượng Phật giáo trẻ ở Hàn Quốc
Tại Hàn Quốc, giới trẻ đang đổ xô nói về Phật giáo nhưng không ai chắc đó là sự thức tỉnh tinh thần hay chỉ là một trào lưu văn hóa.
Các nhà sư không đứng ngoài cuộc. Họ tổ chức hội chợ bán móc khóa neon, áo phông in khẩu hiệu “Shut up and meditate”, lập nhóm nhạc mang phong cách K-pop và thậm chí mở khóa học lướt sóng cho du khách đến chùa. Mục tiêu: đưa Phật giáo từ núi cao xuống thành phố, đến gần đời sống giới trẻ.
Những khoảnh khắc đáng nhớ khác
Tôi đang ao ước chiếc huy hiệu bạc khắc hình Thánh Christopher lấp lánh mà The Times từng giới thiệu. Ở London, tôi ghé khu Southall trong đêm cuối lễ Navratri của người Hindu không chỉ để chiêm ngưỡng vũ điệu dâng thần linh mà còn để thưởng thức món ăn Ấn ngon nhất thành phố.
Ca sĩ Hayley Williams của nhóm Paramore chia sẻ trên podcast Popcast về ca khúc True Believer, kể câu chuyện về Tennessee, đức tin và sự giả hình. Trong khi đó, người đàn ông đang tìm cách đặt cây thánh giá lên Mặt Trăng và đang kêu gọi tỷ phú Peter Thiel giúp đỡ.
Một câu hỏi khác khiến tôi suy ngẫm: Khổng Tử có phải là nhân vật tôn giáo không? Sau khi nêu vấn đề này trong bản tin, tôi nhận được nhiều email phản hồi. Giáo sư Charles Mathewes từ Đại học Virginia gợi ý cuốn Confucianism as a World Religion, tìm cách lý giải điều đó.
Tri ân Jane Goodall và thông điệp của tâm linh
Cả thế giới bày tỏ niềm kính trọng khi nhà linh trưởng học Jane Goodall qua đời ở tuổi 91. Nhiều bài viết ca ngợi bà như một biểu tượng khoa học, nhưng ít ai nhắc đến khía cạnh tâm linh sâu sắc trong công trình của bà.
Goodall từng nói về thời gian làm việc tại Đông Phi: “Tôi cảm thấy rất gần gũi với một sức mạnh tâm linh vĩ đại. Tôi thấy nó hiện hữu trong mọi sinh vật. Nếu chúng ta có linh hồn, thì linh hồn đó cũng ở trong tinh tinh, trong cây cối, trong mọi sự sống.”
Một quan niệm giản dị mà thấm thía niềm tin và khoa học không hề đối lập, mà cùng hướng tới sự tôn trọng thiêng liêng dành cho sự sống.
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment