Bi kịch gia đình và nỗi ám ảnh kéo dài
Năm 1982, khi mới 24 tuổi, Marjorie – chị gái của nhà văn Canada Miriam Toews – rời bỏ trường đại học, trở về nhà ở Manitoba và đột ngột “ngừng phát ra âm thanh”. Đây không phải lần đầu, bởi trong suốt tuổi thơ, cả cha và chị gái của Toews thường trải qua những giai đoạn dài không nói chuyện với bất kỳ ai, có khi kéo dài cả năm. Kết cục, cả hai đều chọn kết thúc cuộc đời mình bằng cái chết, cách nhau đúng một thập kỷ.
Trong cuốn hồi ký A Truce That Is Not Peace – tác phẩm phi hư cấu đầu tiên của Toews kể từ năm 2001 – nhà văn không chỉ tái hiện ký ức đau thương ấy, mà còn cho thấy cách gia đình chị đã duy trì một hình thức giao tiếp đặc biệt: viết. Khi Marj tự nhốt mình trong phòng, cô vẫn nài nỉ em gái gửi thư trong chuyến đạp xe xuyên châu Âu. Đối với Toews, việc viết thư cho chị gái chính là một “sự trao tặng”, một cách học để duy trì sự sống.
Tại sao phải viết?
Động lực trực tiếp để Toews khởi thảo cuốn sách bắt đầu từ tháng 4 năm 2023, khi bà nhận lời mời tham dự sự kiện văn học ở Mexico City với chủ đề: “Tại sao tôi viết?” Câu hỏi khiến bà bối rối. Viết có phải là một dạng im lặng – một hành động đơn độc, không âm thanh? Hay ngược lại, viết chính là đối cực, là giải dược cho sự im lặng?
Trong quá trình chuẩn bị, Toews liên tục chất vấn ban tổ chức: “Tại sao tôi viết? Hay… tại sao viết?” Bà thậm chí gửi email tranh luận: “Đó là một câu hỏi ngớ ngẩn dù theo cách nào đi nữa.” Cuối cùng, bà bị gạch tên khỏi chương trình. Nhưng từ thất vọng ấy, hạt giống của hồi ký này đã được gieo.
Giọng văn bi - hài hòa quyện
Hồi ký mới tiếp nối tinh thần của các tiểu thuyết nổi tiếng trước đó như Women Talking, All My Puny Sorrows, A Complicated Kindness hay Fight Night. Tác phẩm của Toews luôn đặt phụ nữ Mennonite vào bối cảnh chịu đựng bạo lực tình dục, bệnh tâm thần và bi kịch gia đình. Nhưng khác với nhiều cây bút khác, bà có khả năng trộn lẫn tiếng cười với nỗi đau, biến bi kịch thành những đoạn văn vừa xót xa vừa hài hước.
Một ví dụ sống động: khi Marj có kinh nguyệt lần đầu, cô sai em gái sáu tuổi ra cửa hàng mua băng vệ sinh. Toews nhỏ bé, run rẩy, vừa đạp xe vừa giữ thăng bằng hộp Kotex cồng kềnh trên tay lái, miệng thì thầm “Scooby-Doo hay là chết!”. Nửa thế kỷ sau, ký ức ấy vẫn nguyên vẹn, gợi lại cảm giác được sống, được cần đến và quyết tâm “cứu” chị gái đang giận dữ vì trở thành phụ nữ.
Ở một cảnh khác, khi cháu trai bốn tuổi hỏi tuổi bà rồi vô tư kết luận “và rồi bà sẽ bị giết”, Toews chỉ biết bật cười, đáp lại “Cảm ơn, cháu yêu.” Chính sự hài hước không gượng gạo này khiến cuốn sách trở nên dễ tiếp nhận, ngay cả khi nó xoáy sâu vào cái chết và trầm uất.
Một hồi ký như mảnh kính vỡ
Tựa đề A Truce That Is Not Peace – mượn từ một bài luận của nhà thơ Christian Wiman – ám chỉ tình trạng “hòa ước nhưng không bình yên” trong đời sống tinh thần. Cuốn sách không đi theo cấu trúc tuyến tính. Nó giống như đống mảnh kính vỡ, được nhặt lên từng mảnh, không theo trật tự, nhưng ghép lại tạo thành một bức tranh đầy ám ảnh.
Người đọc sẽ bắt gặp những lá thư Toews trao đổi với chị gái và mẹ trong nhiều thập niên; một đoạn dài 11 trang mô tả việc bà từng bị giám định tâm thần sau khi suýt tự tử; hay những suy nghĩ thường nhật như con chồn ốm yếu mắc kẹt ngoài cửa sổ, ý tưởng xây một bảo tàng gió, cuộc tranh cãi về tiền bản quyền sách với chồng cũ. Bà nhắc đến bữa ăn cuối cùng của cha – một chiếc bánh mì kẹp giăm bông – và ghi lại những dòng nhật ký rời rạc của Marj: “I Kant! I Kant! C’mus! C’mus!”
Những bức thư giữ sự sống
Điểm nhấn cảm xúc nhất trong sách là mảng thư từ. Khi Toews 18 tuổi, đang rong ruổi bằng xe đạp khắp Ireland, Anh và Pháp cùng người bạn trai cách mạng rởm, Marj liên tục thúc giục em gái viết thư. Những trang thư ấy vừa hài hước vừa trần trụi: cảnh hai thiếu niên ân ái bên bức tường đá ở Ireland để rồi lưng đầy sỏi; cảnh đói khát ở Rouen, nơi xe đạp bị đánh cắp, nhưng Toews vẫn tự trào rằng “so với Joan of Arc bị thiêu ở đó, chúng tôi không có gì để than phiền.”
Ở Bắc Ireland, sau khi hai thiếu niên thiệt mạng vì bom, bà châm biếm rằng mình và bạn trai chuyển từ “kháng chiến vũ trang sang nghệ thuật – đồng nghĩa với việc có thể ngủ nướng thêm buổi sáng.” Những câu văn này chính là phần tươi sáng, thậm chí giải trí nhất của cuốn sách, chứng minh khả năng của Toews trong việc biến trải nghiệm cá nhân thành văn chương sống động.
Mặc dù lá thư của Marj không còn, giọng nói của chị vẫn vương vất trên từng trang. Trong một bức thư, Toews viết: “Em đang cố gắng ghi lại về cuộc sống của chúng ta, theo yêu cầu của chị.” Những ký ức chung được gọi lại: một người bạn gia đình có tinh hoàn ẩn; cảnh cha tìm thấy xác chuột con sau cây đàn piano khiến hai chị em vừa sốc vừa cười nghiêng ngả; hình ảnh cha ngồi lặng trước bát ngũ cốc Cheerios, cố gượng cười giữa màn sương tuyệt vọng.
Hai chị em từng có một giao kèo: “Em sẽ viết. Chị sẽ sống.” Nhưng càng về sau, những lời nhắc nhở của Marj dường như không còn chỉ để níu giữ chị, mà chính là để cứu Toews. “Có lẽ em sẽ dành cả đời để hoàn thành bài tập chị giao,” bà viết. Và đó cũng là lý do văn học thế giới được thừa hưởng kho tàng đặc biệt từ ngòi bút này.
Vì sao bà viết?
Câu trả lời rốt ráo cho câu hỏi “Tại sao tôi viết?” nằm ở trang cuối cùng: “Bởi vì chị đã yêu cầu tôi.” Viết không chỉ là phương tiện giao tiếp, mà còn là phương cách để tồn tại, để duy trì ký ức và tình yêu trong một gia đình từng bị bóng tối của bệnh tâm thần bao phủ.
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment