 |
| Robert Louis Stevenson, khoảng năm 1880 |
Cuốn tiểu sử Storyteller của Leo Damrosch đem đến một chân dung nhiều tầng lớp về Robert Louis Stevenson – tác giả Scotland thế kỷ 19, nổi tiếng với Treasure Island và Kidnapped. Thay vì khai thác giật gân, Damrosch lựa chọn lối viết sâu sắc, giàu thông tin, nhấn mạnh sự duyên dáng trong tính cách Stevenson và sức cuốn hút trong văn chương.
Hình ảnh một con người được ngưỡng mộ
Stevenson được bạn bè và giới phê bình hết mực ca ngợi. Nhà phê bình Sidney Colvin gọi ông là “vô cùng nhân hậu và dịu dàng, hào phóng, dũng cảm và đầy tình yêu thương.” Mark Twain ngưỡng mộ “ngọn lửa rực cháy trong ánh mắt” của ông. Calvino tự nhận là “kẻ sùng bái Stevenson,” còn Borges viết rằng “từ thời thơ ấu, Stevenson là một trong những hình thức hạnh phúc của tôi.”
Damrosch không biến nhân vật thành đề tài mổ xẻ đời tư, mà đặt câu hỏi quan trọng: tại sao một cây bút tài năng, để lại nhiều tác phẩm giá trị, nay lại được nhớ đến nhiều nhất qua The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde? Dù Treasure Island và Kidnapped đã nhiều lần được chuyển thể, Stevenson vẫn hiếm khi được đọc và giảng dạy như Dickens, Eliot, Trollope hay chị em Brontë. Damrosch khẳng định ông là một nhà văn giàu sáng tạo, xứng đáng được khám phá lại.
Cuộc đời phiêu lưu và tình yêu đặc biệt
Sinh năm 1850 tại Edinburgh, Stevenson lớn lên trong một gia đình có truyền thống xây dựng hải đăng. Yếu ớt và bệnh tật, ông sớm rời xa kỳ vọng gia đình, từ chối đức tin khắc nghiệt của đạo Tin Lành và cả nghề kỹ sư. Dù học luật để chiều lòng cha mẹ, Stevenson kiên quyết trở thành nhà văn. Ảnh hưởng từ Montaigne, ông bắt đầu với tiểu luận và ký sự du hành. Travels With a Donkey mô tả chuyến đi bộ qua dãy Cévennes cùng con lừa Modestine.
Chính tại vùng nông thôn Pháp, ông gặp Fanny Van de Grift Osbourne – người phụ nữ Mỹ cá tính, hơn ông một thập kỷ tuổi đời, đã có chồng và hai con. Bất chấp rào cản, Stevenson theo bà sang California, ngã bệnh nặng tưởng không qua khỏi, và rồi kết hôn. Họ bước vào một cuộc sống nay đây mai đó, tìm kiếm khí hậu phù hợp cho sức khỏe yếu ớt của ông. Gia đình từng trú tại Davos, Bournemouth và nhiều nơi khác, trước khi chuyển hẳn sang Nam Thái Bình Dương.
Trong một lần mưa dài ở Scotland, Stevenson cùng con riêng của Fanny là Lloyd vẽ bản đồ và kể chuyện, từ đó nảy ra ý tưởng cho Treasure Island (1883). Thành công vang dội của tác phẩm đã giải thoát ông khỏi cảnh phụ thuộc tài chính gia đình. Sau đó, dù bệnh tật triền miên, Stevenson vẫn viết như dòng thác lũ: tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ và tiểu luận.
Giao lưu trí thức và niềm say mê phương xa
Stevenson kết bạn với nhiều nhà văn, đặc biệt là Henry James, và đọc rộng khắp. Ông say mê Tội ác và trừng phạt của Dostoyevsky, bản dịch tiếng Pháp, khi bản tiếng Anh còn chưa ra đời. Cuối cùng, sự lôi cuốn kỳ lạ của Nam Thái Bình Dương đưa gia đình – gồm mẹ Stevenson, con riêng của Fanny cùng chồng trắc trở của cô – đến định cư tại Samoa.
Damrosch ghi nhận tấm lòng chống đế quốc và sự ủng hộ độc lập của Stevenson dành cho người bản địa. Ông sống chan hòa, được tin yêu, song cũng đối diện nghịch lý: gia đình Stevenson mua 314 mẫu đất, nuôi 50 con bò, xây biệt thự với hiên dài 27 mét và thuê 19 người hầu, tất cả đều là người Samoa. Hai tuần một lần, tàu hơi nước chở đá lạnh và hàu đến phục vụ. Câu hỏi Damrosch bỏ ngỏ: liệu có thể vừa là kẻ chống đế quốc vừa hưởng thụ những đặc quyền đế quốc?
Văn chương – kiệt tác và giới hạn
Damrosch khéo tóm lược các tiểu thuyết, ca ngợi phong cách và cấu trúc. Tuy nhiên, ông không giấu chính The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde mới là kiệt tác bất tử. Tác phẩm chinh phục bởi những câu văn dài uyển chuyển, từ ngữ chính xác, sự tiết kiệm trong miêu tả nhân vật, và nhịp điệu lôi cuốn của cốt truyện. Đây là cuốn sách vừa giàu tính triết lý vừa đầy niềm vui đọc.
Nabokov, trong Lectures on Literature, đặt tiểu thuyết này ngang hàng Madame Bovary hay Dead Souls. Ông cũng kể lại chi tiết cái chết của Stevenson – một cái chết mang sắc thái bi kịch và đầy biểu tượng.
Khoảnh khắc cuối cùng và dư âm
Ngày cuối đời, tại ngôi nhà trên sườn núi Samoa, Stevenson vẫn miệt mài viết tiểu thuyết mới. Buổi tối, ông rót rượu cho vợ, chuẩn bị salad, bất ngờ hỏi: “Mặt anh trông có lạ không?” rồi gục xuống vì vỡ mạch máu. Nabokov kể lại biến thể khác: Stevenson đang mở chai rượu Burgundy yêu thích thì ngã quỵ, vẫn thốt ra câu hỏi ấy. Lời cuối đời trùng hợp kỳ lạ với nỗi ám ảnh nhân vật Jekyll – Hyde: hai khuôn mặt khác nhau trong cùng một con người.
Đánh giá của Damrosch
Với Storyteller, Damrosch không chỉ dựng lại hành trình của một nhà văn phiêu lưu, mà còn gợi mở những mâu thuẫn giữa lý tưởng và thực tại. Đó là sự chuyển biến từ niềm tin vào chủ nghĩa đế quốc sang sự phản kháng; từ căn bệnh thể xác sang sức sáng tạo bất tận; từ đời tư phức tạp đến những trang văn để đời. Độc giả có thể không vội tìm lại Treasure Island, nhưng chắc chắn sẽ muốn lật lại Dr. Jekyll and Mr. Hyde – tác phẩm minh chứng cho tài năng vượt thời gian của Stevenson.
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment