Miền Tây nước Mỹ: Khi huyền thoại trở thành sản phẩm

Pernell Roberts, bên trái, và Burt Douglas trong phim truyền hình miền Tây “Bonanza.” Ảnh: Herb Ball/NBC

Trong lịch sử nước Mỹ, có lẽ không có giai đoạn nào được thần thoại hóa như thời kỳ “cao bồi miền Tây”. Những câu chuyện về các tay súng thiện xạ, các cuộc đấu súng giữa trưa và luật rừng dường như đã được đóng đinh vào tâm trí đại chúng Mỹ — như một biểu tượng vừa của tự do, vừa của bạo lực. Nhưng trong The Gunfighters, nhà báo kỳ cựu Bryan Burrough — tác giả của Barbarians at the Gate — đã bóc trần lớp bụi huyền thoại để lộ ra một sự thật phức tạp và nhiều chiều hơn nhiều.

Tác phẩm mở đầu bằng một tinh thần thẳng thắn: ở miền Tây, khi huyền thoại lấn át sự thật, người ta chọn in huyền thoại. Đây là câu nói nổi tiếng trong bộ phim The Man Who Shot Liberty Valance, và cũng là tiền đề cho cả cuốn sách của Burrough.

Thay vì thần thánh hóa những tay súng như Wild Bill Hickok, Jesse James hay Wyatt Earp, Burrough quyết liệt lật ngược vấn đề: ai là anh hùng thực sự, và ai chỉ là sản phẩm của truyền thông và thương mại hóa hình ảnh?

Những doanh nhân đầu tiên của “công nghiệp huyền thoại”

Burrough vẽ nên một bức tranh sinh động về xã hội miền Tây sau Nội chiến: nơi luật pháp và bạo lực cùng tồn tại; nơi cảnh sát có thể từng là tội phạm, và tội phạm có thể trở thành quan tòa.

Trong bối cảnh ấy, Texas trở thành cái nôi lý tưởng của bạo lực có “chính danh” — nơi những cuộc xung đột liên tục với người Mexico ở phía Nam và thổ dân Comanche ngay trong lòng bang đã sản sinh ra một tâm lý: nếu không có súng, sẽ không có quyền lực. Giữa hàng triệu mẫu đất chưa được kiểm soát và hàng triệu con bò lang thang không ai bảo vệ, các nhóm vũ trang tư nhân — nhiều khi được gọi là “cao bồi” — trở thành lực lượng giữ trật tự hiệu quả nhất.

Và cũng chính tại Texas, truyền thông tìm thấy mỏ vàng. Các câu chuyện về tay súng bắn một lúc ba tên cướp, hay các vụ đấu súng trong quán rượu vào buổi trưa, được truyền đi bằng điện báo đến tận các thành phố phía Đông, phục vụ cho nhu cầu giải trí của tầng lớp công chức, thương nhân — những người tiêu thụ văn hóa đang tạo ra thị trường.

Hào quang và sự thật: Khi cao bồi hóa ra là tội phạm

Hickok — người từng được xem là “cha đẻ của hình mẫu tay súng miền Tây” — theo Burrough, thực chất chỉ là một biểu tượng được dàn dựng kỹ càng. Số người ông giết trong thực tế, bên ngoài chiến trường, có lẽ chưa đến 10.

Trái lại, John Wesley Hardin — nhân vật mà Bob Dylan từng viết thành ballad — lại là kẻ sát nhân đích thực, giết người vô cớ (thậm chí vì... ngáy to), và bị miêu tả như “một kẻ giết người hàng loạt.” Theo thống kê của Burrough, hắn đã sát hại hơn 20 người trước tuổi 18.

Wyatt Earp là trường hợp duy nhất mà Burrough cho rằng phần huyền thoại trùng với thực tế. Tuy từng là tù nhân trốn trại và làm nghề bảo kê, Earp nổi tiếng với phong cách “đánh bằng báng súng” thay vì nổ súng. Trận đấu súng tại OK Corral năm 1881, nơi Earp giữ được cái đầu lạnh giữa làn đạn, được xem là khoảnh khắc đỉnh cao — và cũng là đoạn kết — của thời đại tay súng miền Tây.

Đằng sau biệt danh là chiến lược thương hiệu

Một điểm thú vị trong sách là cách Burrough ghi chép đầy đủ các biệt danh: “Hoodoo Brown”, “Man-Eater Bob Lee”, “Dynamite Dick”, “Big-Nose Kate”, hay “Big-Foot Wallace” — tất cả đều là minh chứng cho sự xây dựng thương hiệu cá nhân thời kỳ đầu.

Chúng không chỉ giúp kẻ sở hữu nổi bật trên bản tin hay tờ truyền đơn, mà còn tạo ra hình mẫu dễ nhớ cho người tiêu dùng thông tin — không khác gì cách các influencer thời nay chọn username độc lạ trên mạng xã hội.

In sự thật thay vì huyền thoại – bài học cho thời nay

Với tư cách một nhà báo và một người con của Texas, Burrough không viết để phá bỏ hình tượng, mà để hiểu rõ hơn quá trình thương mại hóa bạo lực, định hình bản sắc qua truyền thông, và cách huyền thoại được sản xuất có chủ ý để phục vụ thị trường.

Điều này đặc biệt quan trọng: nếu biết cách đọc lại lịch sử, ta có thể hiểu được bản chất của việc xây dựng thương hiệu, truyền thông và định vị quyền lực trong bối cảnh hỗn loạn — dù là ở miền Tây xưa hay thị trường toàn cầu ngày nay.

“The Gunfighters” là một cuốn sách lịch sử, một tiểu sử tập thể, và đồng thời là một bài học về xã hội học truyền thông. Nó khiến ta đặt lại câu hỏi: chúng ta đang tin vào sự thật, hay tin vào những gì được kể nhiều lần đến mức trở thành “sự thật”? Trong kinh doanh cũng vậy — liệu chúng ta đang mua sản phẩm, hay mua niềm tin đã được xây dựng qua câu chuyện?

Burrough không in huyền thoại. Ông in sự thật. Và sự thật, đôi khi, còn hấp dẫn hơn cả điện ảnh.

shared via nytimes,