Câu chuyện khởi đầu từ một sắc thuế cá
Ngày 3/1/1642, Vua Charles I triệu tập Hội đồng Cơ mật để bàn một việc tưởng như nhỏ bé: các ngư dân đánh cá mút đá ở thành phố Hull xin giảm thuế từ 20 shilling xuống còn 10 shilling cho mỗi 1.000 con. Ít ai ngờ rằng chỉ bảy năm sau, chế độ quân chủ bị bãi bỏ, còn vị vua này phải trả giá bằng chính mạng sống.
Bề ngoài, mức thuế cá chẳng liên quan gì đến cuộc khủng hoảng quyền lực đang lan rộng giữa hoàng quyền và Nghị viện Anh trong thập niên 1640. Thế nhưng, trong cuốn The Blood in Winter, nhà sử học Jonathan Healey của Đại học Oxford đã chỉ ra rằng, chi tiết này không hề thừa. Ông tái hiện những tháng ngày căng thẳng ngay trước khi nội chiến bùng nổ, nơi mỗi sự kiện, dù nhỏ nhặt, đều phản ánh bản chất một cuộc khủng hoảng lớn.
Âm mưu thất bại và cú sốc chính trị
Thực tế, cuộc họp về thuế cá chỉ là vỏ bọc. Trong khi các quan bàn bạc về mức thuế, binh lính hoàng gia đồng loạt đột kích nhà riêng của nhiều nghị sĩ nhằm thu thập bằng chứng phản loạn. Ngày hôm sau, chính Charles cùng đội cận vệ vũ trang tiến vào Cung điện Westminster, định bắt năm nghị sĩ với cáo buộc phản quốc.
Kế hoạch thất bại. Các nghị sĩ đã được báo trước và kịp bỏ trốn. Khi Charles yêu cầu giao nộp, Chủ tịch Hạ viện William Lenthall đáp lại một câu để đời: “Tâu bệ hạ, thần không có mắt để nhìn, cũng không có lưỡi để nói ở đây, ngoài ý muốn của Hạ viện – nơi thần chỉ là đầy tớ.”
Lenthall vốn không phải nhà cách mạng, nhưng phát biểu ấy khẳng định một nguyên tắc mang tính cách mạng: nhà vua không phải là đại diện duy nhất của quốc gia. Nghị viện, và nhân dân mà họ đại diện, cũng có quyền lực hợp hiến riêng.
Từ thuế cá đến nền tảng chính quyền
Trong bối cảnh ấy, chuyện một sắc thuế địa phương không hề vụn vặt. Healey cho rằng Charles đã nhiều lần mắc sai lầm khi coi mọi sự chống đối là phản loạn cá nhân, thay vì nhận ra rằng vấn đề thực chất là cuộc tranh luận về nền tảng của chính quyền.
Lịch sử từng đặt câu hỏi: cuộc nội chiến Anh là phong trào vì chủ quyền nhân dân hay cuộc đấu quyền lực giữa giới tinh hoa? Là hồi kết của chiến tranh tôn giáo hay khởi đầu cho cách mạng thế tục hiện đại? Là phản ứng trước chế độ chuyên chế Stuart hay hệ quả của những biến động xã hội, kinh tế sâu xa? Healey trả lời: tất cả đều đúng.
Nhưng nếu chọn một điểm trọng yếu, ông cho rằng đó chính là vấn đề quản trị. Ai có quyền chỉ huy dân quân địa phương? Ai kiểm soát kho vũ khí trong Tháp London? Ai có thể tuyên bố tình trạng khẩn cấp, ban hành thuế để nuôi quân, triệu tập hay giải tán Nghị viện, bổ nhiệm và bãi nhiệm quan chức? Những câu hỏi tưởng như thủ tục này lại dẫn tới những trận chiến đẫm máu.
Những nhân vật và câu chuyện sống động
Healey khắc họa một dàn nhân vật đa dạng. Ở thượng tầng là nhà vua và hoàng hậu, gắn bó nhưng cũng thường cãi vã dữ dội. Trong hàng ngũ nghị sĩ có một nhân vật khi ấy ít tên tuổi – Oliver Cromwell – người sau này sẽ định hình cả nền cộng hòa non trẻ.
Bên cạnh đó là những gương mặt ít được biết đến nhưng không kém phần kịch tính: nhà thơ kiêm lái phà John Taylor, kẻ bạo lực khét tiếng Thomas Lunsford, hay Giám mục Ely – Matthew Wren – người bị đối thủ gọi là “Quái thú Norwich”. Chính sự xuất hiện của họ cho thấy không chỉ giới quý tộc hay giáo sĩ mà cả những kẻ bình dân cũng góp phần định hình dòng chảy lịch sử.
Nguyên nhân của nội chiến, theo Healey, không chỉ nằm ở nguyên tắc chính trị hay chia rẽ tôn giáo. Chúng còn bắt nguồn từ mùa đông mưa dầm kéo dài, những con đường lầy lội cản trở liên lạc, chiếc đồng hồ cung điện chạy sai giờ, một lần mang thai của Mary Bankes, một cuốn truyền đơn do thợ rèn Henry Walker viết, hay bài giảng nảy lửa của thương nhân da thuộc mang tên độc đáo Praisegod Barebone.
Sự phức tạp của lịch sử và giá trị của chi tiết
Trong bức tranh phức tạp ấy, khó mà đánh giá ngay tầm quan trọng của từng sự kiện. Có những chi tiết hóa ra chỉ là “cá trích đỏ” đánh lạc hướng, có những cơ hội tưởng chừng quyết định lại vụt qua. Nhưng Healey tránh được cái bẫy của việc nhìn lại quá khứ bằng con mắt “biết trước kết quả”. Ông cho thấy lịch sử luôn là chuỗi lựa chọn bất định, nơi nhiều khả năng cùng tồn tại trước khi bị khóa chặt thành một kết cục duy nhất.
Trong cuốn sách trước đó, The Blazing World (2023), Healey đã mở rộng góc nhìn ra cả thế kỷ XVII, gọi đây là nguồn gốc của thế giới hiện đại – “một thế giới mới rực rỡ” khai phá con đường cho chính hiện tại. Hai năm sau, khi nhìn lại, người đọc càng thấy những cuộc tranh luận về nhà nước pháp quyền, chính phủ phân quyền và bảo vệ hiến pháp dường như chưa bao giờ trở thành “lịch sử đã xong”.
Khi quyết định nhỏ tạo nên hệ quả lớn
Một bài học rút ra là: trong dòng chảy bất định, lựa chọn và cam kết của những nhân vật cấp thấp cũng có thể thay đổi cục diện. Mùa xuân năm 1642, Charles hướng về Hull, thị trấn không lớn nhưng có nguồn cá dồi dào, cảng thuận lợi và kho vũ khí đồ sộ, để làm căn cứ hoàng gia ngoài London.
Ngày 23/4, ông dẫn 300 quân đến cổng thành và đòi vào. Nhưng thống đốc thành, vốn đã cam kết với Nghị viện, kiên quyết từ chối. Cầu nâng được kéo lên, vua phải rút lui. Bốn tháng sau, cuộc Đại phản loạn chính thức nổ ra. Lần này, Charles không còn ảo tưởng: “Chiến tranh thực sự đã bắt đầu.”
shared via nytimes,
No comments:
Post a Comment