Di sản của Edward McCabe trong Black Moses

Bức tranh di cư và khát vọng tự do

Ngay sau khi cuộc Nội chiến Mỹ kết thúc, hàng chục nghìn người da đen – từ những nô lệ vừa được giải phóng cho đến những người tự do từ trước – đã rời bỏ miền Nam. Họ tìm đến vùng đất mới bằng những tấm vé tàu thủy, tàu hỏa rẻ tiền, rồi mở rộng ra Kansas, Oklahoma và cả Mexico. Nhiều người coi hành trình ấy là một cuộc “xuất hành” hiện đại, tương tự câu chuyện Kinh Thánh về dân Do Thái thoát khỏi Ai Cập.

Trong bối cảnh đó, nhà báo kiêm học giả Caleb Gayle tái hiện lịch sử qua tác phẩm Black Moses, khắc họa giấc mơ táo bạo của Edward McCabe – một người muốn kiến tạo một “quốc gia da đen” ngay trên đất Mỹ. Gayle không chỉ kể câu chuyện của McCabe, mà còn đặt nó trong dòng chảy lịch sử rộng lớn, từ các kế hoạch đưa người da đen sang Liberia, Haiti, Panama cho đến làn sóng di cư hướng Tây.

Edward McCabe - từ phố Wall đến miền viễn Tây

Sinh năm 1850 tại Troy, New York, McCabe trưởng thành trong bối cảnh tự do nhưng bấp bênh. Sau thời gian làm việc tại phố Wall mà không có cơ hội thăng tiến, ông chuyển sang Chicago, rồi Kansas, nơi phong trào chống nô lệ từng được thắp lửa bởi John Brown.

Tại thị trấn Nicodemus, một cộng đồng da đen giữa thảo nguyên Kansas, McCabe nhanh chóng trở thành nhân vật trung tâm: giữ vai trò công chứng viên, phát rations cứu trợ, thúc đẩy xây dựng trường học, nhà thờ và cửa hàng do người da đen sở hữu. Năng lực tổ chức cộng đồng và uy tín chính trị giúp ông được bầu làm kiểm toán viên tiểu bang Kansas – một trong những vị trí cao nhất mà người da đen đạt được thời đó.

Tuy nhiên, làn sóng khủng bố của các nhóm da trắng và sự thoái lui của Đảng Cộng hòa khỏi cam kết bình đẳng chủng tộc đã khiến McCabe nhận ra con đường địa phương không thể đem lại giải pháp lâu dài.

Giấc mơ Oklahoma - một Zion của người da đen

McCabe dồn tâm sức vào Oklahoma, khi đó còn là lãnh thổ chưa lên bang. Ông kêu gọi di dân da đen lấp đầy vùng đất này, hy vọng rằng một khi đủ đông, Oklahoma có thể gia nhập Liên bang như một “bang da đen”, nơi người Mỹ gốc Phi có thể tự trị, có đại diện chính thức và sống trong an toàn.

Năm 1890, McCabe trực tiếp gặp Tổng thống Benjamin Harrison để xin bổ nhiệm làm Thống đốc Lãnh thổ Oklahoma. Ông khẳng định: “Chúng tôi là những con người có đủ năng lực để tự quản.” Dù vậy, giấc mơ này sớm vấp phải thực tế cay đắng: Oklahoma vốn là nơi cư trú của nhiều bộ tộc bản địa bị cưỡng bức di dời. Sự nhập cư ồ ạt của người da đen (và cả da trắng) đã tạo xung đột lợi ích, khiến các cộng đồng bản địa dần mất đất về tay những người mua giàu có.

Gayle mô tả Oklahoma cuối thế kỷ XIX như “vùng đất vừa hứa hẹn vừa tan hoang” – thiên đường cho di dân da đen nghèo khổ, nhưng đồng thời là thảm họa cho người bản địa.

Thành tựu dang dở và thực tại khắc nghiệt

Người da đen đã thành lập hàng chục thị trấn tự trị tại Oklahoma. Tuy nhiên, một bang da đen độc lập vẫn chỉ là ảo vọng. Tổng thống Harrison từ chối bổ nhiệm McCabe, và ý tưởng “một Haiti ở trung tâm nước Mỹ” vấp phải phản ứng gay gắt từ cả da trắng lẫn da đen.

Năm 1907, Oklahoma gia nhập Liên bang không phải như Zion của người da đen mà là một bang áp dụng luật Jim Crow. Bằng các bài kiểm tra biết chữ và rào cản pháp lý, phần lớn cử tri da đen bị tước quyền bầu cử. McCabe qua đời năm 1920, chứng kiến giấc mơ lớn sụp đổ và quyền lực chính trị của cộng đồng bị xóa bỏ.

Gayle, bằng lối viết đồng cảm, cho thấy một chân lý gai góc: giải phóng hình thức không đồng nghĩa với tự do thực chất. Không có sức mạnh chính trị, mọi lời hứa hẹn bình đẳng đều dễ dàng bị vô hiệu hóa.

Ý nghĩa cho hiện tại

Trong bối cảnh ngày nay, khi nhiều tranh luận về lịch sử người Mỹ gốc Phi vẫn bị kiểm soát hoặc xuyên tạc, Black Moses trở thành một lời nhắc nhở cần thiết. Lịch sử cho thấy rằng nền dân chủ Mỹ, trong suốt gần một thế kỷ sau Nội chiến, trên thực tế gắn liền với quyền lực da trắng hơn là công bằng phổ quát.

shared via nytimes,